2.2 Αρχαϊκή Εποχή (750 -480 π.Χ.)
Η περίοδος 750-480 π.Χ.
Ονομάστηκε αρχαϊκή γιατί ήταν η απαρχή της: α) οικονομικής, β) πολιτικής και γ) πολιτιστικής εξέλιξης του ελληνικού κόσμου. Σημαντικά στοιχεία της εποχής : α) Η γένεση της πόλης-κράτους β) Ο β΄αποικισμός (ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης που προέκυψε στο τέλος της ομηρικής εποχής) γ) Η δημιουργία πολιτευμάτων (ως βασικό στοιχείο συγκρότησης των πόλεων κρατών) δ) Η διαμόρφωση αρχιτεκτονικών, κεραμικών και γλυπτικών ρυθμών ε) Οι περσικοί πόλεμοι (σηματοδοτούν το τέλος της αρχαϊκής εποχής) |
|
Γένεση της Πόλης Κράτους:
=> Ο όρος πόλη-κράτος χρησιμοποιείται για να δηλώσει την έννοια του χώρου αλλά και της οργάνωσης των ανθρώπων που ζουν σε αυτό το χώρο. Συστατικά στοιχεία : α) γεωγραφικά:η πόλη διαμορφώνεται σε έναν χώρο και περιλαμβάνει την πόλι ή άστυ αλλά και την ύπαιθρο χώρα β) βασικό συστατικό της πόλης και στενά συνυφασμένη με την ύπαρξή της είναι η έννοια του πολίτη: οι πολίτες συμμετείχαν στη διαχείριση των κοινών. Ανάλογα με το ποσοστό συμμετοχής διαμορφώνονται τα πολίτευμα. Πολίτευμα τελικά είναι ο τρόπος με τον οποίο είναι οργανωμένη μια πόλη-κράτος. γ) τρεις ήταν οι βασικές επιδιώξεις της πόλης-κράτους: η ελευθερία (ανεξαρτησία της πόλης κράτους από τις γύρω πόλεις), η αυτονομία (η κάθε πόλη να έχει το δικό της τρόπο οργάνωσης), η αυτάρκεια (οι πολίτες προσπαθούσαν να καλύψουν τις ανάγκες τους σε οικονομικό επίπεδο). |
|
Η σημασία του θεσμού της πόλης-κράτους
1) Οι τρεις βασικές επιδιώξεις των πόλεων-κρατών ήταν τροχοπέδη για την ένωση των Ελλήνων σε ενιαίο κράτος.
2) Ταυτόχρονα, όμως, η διαμόρφωση τοπικιστικού πνεύματος κι ο πατριωτισμός αποτέλεσαν τη γενεσιουργό δύναμη της πολιτιστικής τους ανάπτυξης και των κατορθωμάτων των πόλεων-κρατών.
3) Υπήρξαν συχνά συγκρούσεις ανάμεσα στις πόλεις-κράτη και αυτό δεν διευκόλυνε την ένωσή τους.
=> Παρά το γεγονός ότι πόλεις είχαν δημιουργηθεί ήδη από την 4η χιλιετία π.Χ στη Μεσοποταμία από τους Σουμερίους, πουθενά δεν αναπτύχθηκε πολιτική δραστηριότητα
Οι ελληνικές πόλεις-κράτη σε σχέση με τις πόλεις-κράτη της Μεσοποταμίας χαρακτηρίζονται από:
1) Οι τρεις βασικές επιδιώξεις των πόλεων-κρατών ήταν τροχοπέδη για την ένωση των Ελλήνων σε ενιαίο κράτος.
2) Ταυτόχρονα, όμως, η διαμόρφωση τοπικιστικού πνεύματος κι ο πατριωτισμός αποτέλεσαν τη γενεσιουργό δύναμη της πολιτιστικής τους ανάπτυξης και των κατορθωμάτων των πόλεων-κρατών.
3) Υπήρξαν συχνά συγκρούσεις ανάμεσα στις πόλεις-κράτη και αυτό δεν διευκόλυνε την ένωσή τους.
=> Παρά το γεγονός ότι πόλεις είχαν δημιουργηθεί ήδη από την 4η χιλιετία π.Χ στη Μεσοποταμία από τους Σουμερίους, πουθενά δεν αναπτύχθηκε πολιτική δραστηριότητα
Οι ελληνικές πόλεις-κράτη σε σχέση με τις πόλεις-κράτη της Μεσοποταμίας χαρακτηρίζονται από:
- Ανάπτυξη πολιτικής δραστηριότητας (ελευθερία, αυτόβουλη δράση)
- Η έννοια του «πολίτη» και της «πολιτικής» αποκτούν υπόσταση
- Γενεσιουργός δύναμη των επιτευγμάτων και της πολιτισμικής πορείας του ελληνισμού.
- Στο πλαίσιο της ελληνικής πόλης -κράτους αναπτύσσονται: η Δημοκρατία, η Ποίηση, το Θέατρο, η Φιλοσοφία, η Ρητορεία, η Επιστήμη.
Οικονομική και κοινωνική Οργάνωση:
Ο τρόπος οργάνωσης των πόλεων-κρατών συνδέθηκε με την οικονομικοπολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που προέκυψαν στην ομηρική εποχή.Πιο συγκεκριμένα παρατηρήθηκε:
α) Αυτονόμηση τμημάτων των ελληνικών φύλων => μόνιμη εγκατάσταση => δημιουργία πόλεων- κρατών στα παράλια της Μ. Ασίας κατά τον πρώτο ελληνικό αποικισμό
β) Διαφορετική η πορεία σχηματισμού της πόλης- κράτους στον ελλαδικό χώρο:
β.1 ανεξαρτητοποίηση τμημάτων διαφορετικών φύλων και μεταξύ τους οργάνωση
β.2 Συνοικισμός: ένωση γειτονικών κοινοτήτων σε ενιαίο χώρο
απομάκρυνση ομάδων από κώμες (χωριά) και συγκρότηση ενιαίας διοίκησης
Ο τρόπος οργάνωσης των πόλεων-κρατών συνδέθηκε με την οικονομικοπολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που προέκυψαν στην ομηρική εποχή.Πιο συγκεκριμένα παρατηρήθηκε:
α) Αυτονόμηση τμημάτων των ελληνικών φύλων => μόνιμη εγκατάσταση => δημιουργία πόλεων- κρατών στα παράλια της Μ. Ασίας κατά τον πρώτο ελληνικό αποικισμό
β) Διαφορετική η πορεία σχηματισμού της πόλης- κράτους στον ελλαδικό χώρο:
β.1 ανεξαρτητοποίηση τμημάτων διαφορετικών φύλων και μεταξύ τους οργάνωση
β.2 Συνοικισμός: ένωση γειτονικών κοινοτήτων σε ενιαίο χώρο
απομάκρυνση ομάδων από κώμες (χωριά) και συγκρότηση ενιαίας διοίκησης
Κρίση της Ομηρικής Εποχή:
ΑΙΤΙΑ:
1)Πληθυσμιακή αύξηση
2)Περιορισμός μέσων εκμετάλλευσης λόγω συγκέντρωσης της γης σε λίγους
3)Απουσία εργασιακής ειδίκευσης
4)Έλλειψη πόρων
5)Περιορισμός της βασιλικής εξουσίας και ενίσχυση των ευγενών που κατείχαν γη.
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ :
1)Ανάπτυξη εμπορίου και βιοτεχνίας (π.χ. Αθήνα)
2)Κατακτητικοί πόλεμοι (π.χ. Σπάρτη, Άργος, Ήλιδα)
3)Αποικισμός
4)Συνδυασμός των παραπάνω (π.χ. Κόρινθος, Μίλητος, Μέγαρα, Χαλκίδα).
=> Όσα τμήματα του ελληνικού χώρου ήταν απομονωμένα, συνέχισαν να έχουν φυλετική οργάνωση (δεν ακολούθησαν την παραπάνω οικονομική πορεία ούτε και τον τρόπο μετάβασης από το ένα πολίτευμα στο άλλο).
ΑΙΤΙΑ:
1)Πληθυσμιακή αύξηση
2)Περιορισμός μέσων εκμετάλλευσης λόγω συγκέντρωσης της γης σε λίγους
3)Απουσία εργασιακής ειδίκευσης
4)Έλλειψη πόρων
5)Περιορισμός της βασιλικής εξουσίας και ενίσχυση των ευγενών που κατείχαν γη.
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ :
1)Ανάπτυξη εμπορίου και βιοτεχνίας (π.χ. Αθήνα)
2)Κατακτητικοί πόλεμοι (π.χ. Σπάρτη, Άργος, Ήλιδα)
3)Αποικισμός
4)Συνδυασμός των παραπάνω (π.χ. Κόρινθος, Μίλητος, Μέγαρα, Χαλκίδα).
=> Όσα τμήματα του ελληνικού χώρου ήταν απομονωμένα, συνέχισαν να έχουν φυλετική οργάνωση (δεν ακολούθησαν την παραπάνω οικονομική πορεία ούτε και τον τρόπο μετάβασης από το ένα πολίτευμα στο άλλο).
Κοινωνία:
1. Βασιλιάς: περιορισμός βασιλικής εξουσίας και έλλειψη οργανωμένου στρατού => αύξηση της δύναμης των ευγενών
2. Ευγενείς (αγαθοί, άριστοι, ευπατρίδες, εσθλοί): α) ενασχόληση με σωματική άσκηση και καλλιέργεια πνεύματος
β) βρίσκονται σε συνεχή πολεμική ετοιμότητα
γ) η δύναμή τους στηριζόταν στην κατοχή γης
δ) προέρχονταν από ανώτερα κοινωνικά στρώματα
3. Πλήθος (όχλος, κακοί): α) μικροί και μεσαίοι καλλιεργητές και ακτήμονες
β) μετέπειτα ενασχόληση με βιοτεχνία, εμπόριο, ναυτιλία
γ)δεν εξισώθηκαν εξαρχής πολιτικά με τους ευγενείς
4. Δούλοι: α) αντίληψη ότι ο πολίτης πρέπει να είναι απαλλαγμένος από τις εργασίες για να ασχολείται μόνο με τα κοινά
β) αύξηση του αριθμού τους εξαιτίας χρεών προς τους ευγενείς (Αθήνα) ή κατακτητικών πολέμων (Σπάρτη)
1. Βασιλιάς: περιορισμός βασιλικής εξουσίας και έλλειψη οργανωμένου στρατού => αύξηση της δύναμης των ευγενών
2. Ευγενείς (αγαθοί, άριστοι, ευπατρίδες, εσθλοί): α) ενασχόληση με σωματική άσκηση και καλλιέργεια πνεύματος
β) βρίσκονται σε συνεχή πολεμική ετοιμότητα
γ) η δύναμή τους στηριζόταν στην κατοχή γης
δ) προέρχονταν από ανώτερα κοινωνικά στρώματα
3. Πλήθος (όχλος, κακοί): α) μικροί και μεσαίοι καλλιεργητές και ακτήμονες
β) μετέπειτα ενασχόληση με βιοτεχνία, εμπόριο, ναυτιλία
γ)δεν εξισώθηκαν εξαρχής πολιτικά με τους ευγενείς
4. Δούλοι: α) αντίληψη ότι ο πολίτης πρέπει να είναι απαλλαγμένος από τις εργασίες για να ασχολείται μόνο με τα κοινά
β) αύξηση του αριθμού τους εξαιτίας χρεών προς τους ευγενείς (Αθήνα) ή κατακτητικών πολέμων (Σπάρτη)
Ο δεύτερος αποικισμός (8ος-6ος αιώνας π.Χ.)
Αποικίζω: ο όρος δηλώνει την αναγκαστική μετακίνηση μακριά από την πατρίδα, την εγκατάσταση σε άλλη περιοχή και τη δημιουργία πόλης.
Κριτήρια Επιλογής Τόπου εγκατάστασης:
Σχέση αποικίας- μητρόπολης:
Η αποικία αποκτούσε δική της οργάνωση:
Αποικίζω: ο όρος δηλώνει την αναγκαστική μετακίνηση μακριά από την πατρίδα, την εγκατάσταση σε άλλη περιοχή και τη δημιουργία πόλης.
Κριτήρια Επιλογής Τόπου εγκατάστασης:
- Η επιλογή δεν ήταν τυχαία.
- Η τοποθεσία είχε επιλεγεί πριν την αναχώρηση, η οποία ήταν οργανωμένη.
- Ο αρχηγός της αποστολής (οικιστής) ήταν ένα άτομο κοινής αποδοχής με ξεχωριστές ικανότητες.
- Η τελετή αναχώρησης γινόταν με τη συμμετοχή όλων σε κλίμα συγκίνησης.
Σχέση αποικίας- μητρόπολης:
Η αποικία αποκτούσε δική της οργάνωση:
- σταδιακά γινόταν ανεξάρτητη
- ανέπτυσσε οικονομικές δραστηριότητες με άλλες πόλεις
- Οι σχέσεις με τη μητρόπολη ήταν πάντα στενές και η σύγκρουση μεταξύ τους ήταν αδιανόητη.
ΑΙΤΙΕΣ
1. Στενοχωρία 2. Έλλειψη πρώτων υλών, κυρίως μετάλλων 3. Αναζήτηση νέων αγορών 4. Εσωτερικές πολιτικές κρίσεις 5. Γνώσεις για τους θαλάσσιους δρόμους και τις περιοχές εγκατάστασης 6 .Ο ριψοκίνδυνος χαρακτήρας των Ελλήνων |
|
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
1.Εξάπλωση των Ελλήνων στη Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο
2.Περιορισμός της δραστηριότητας άλλων λαών π.χ. Φοινίκων
3.Ανάπτυξη οικονομίας με το εμπόριο
4.Αλλαγή του ανταλλακτικού εμπορίου σε εμπορευματοχρηματικό με την κοπή και χρήση νομίσματος
5.Κοινωνικές αλλαγές με την εμφάνιση νέας κοινωνικής τάξης (όσων πλούτισαν με το εμπόριο) που επέφερε κρίση στο θεσμό της αριστοκρατίας
6.Ανάπτυξη δουλείας κι εμφάνιση αργυρώνητων δούλων
7.Πολιτιστική εξέλιξη μέσα από την επαφή των Ελλήνων αποίκων με τους ντόπιους πληθυσμούς και την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων
8.Δημιουργία του λατινικού αλφάβητου (από τους Χαλκιδείς αποίκους στην Ιταλία)
1.Εξάπλωση των Ελλήνων στη Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο
2.Περιορισμός της δραστηριότητας άλλων λαών π.χ. Φοινίκων
3.Ανάπτυξη οικονομίας με το εμπόριο
4.Αλλαγή του ανταλλακτικού εμπορίου σε εμπορευματοχρηματικό με την κοπή και χρήση νομίσματος
5.Κοινωνικές αλλαγές με την εμφάνιση νέας κοινωνικής τάξης (όσων πλούτισαν με το εμπόριο) που επέφερε κρίση στο θεσμό της αριστοκρατίας
6.Ανάπτυξη δουλείας κι εμφάνιση αργυρώνητων δούλων
7.Πολιτιστική εξέλιξη μέσα από την επαφή των Ελλήνων αποίκων με τους ντόπιους πληθυσμούς και την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων
8.Δημιουργία του λατινικού αλφάβητου (από τους Χαλκιδείς αποίκους στην Ιταλία)
Δραστηριότητες για την πόλη-κράτος και τον αποικισμό:
- Δείτε ένα ενδιαφέρον βίντεο για την αρχαϊκή πόλη-κράτος πατώντας ΕΔΩ.
- Για να κατανοήσετε τη θέση της Ακροπόλεως, δείτε την εδιαφέρουσα εφαρμογή της Ναταλίας Τζομπανάκη, πατώντας ΕΔΩ.
Τα πολιτεύματα:
Μέσα στο πλαίσιο της πόλης-κράτους εκδηλώνονταν κοινωνικοί ανταγωνισμοί και διαδοχικά προσπαθούσαν να αποκτήσουν πρόσβαση στον τρόπο άσκησης της εξουσίας διάφορες πολιτικές ομάδες. Οι κοινωνικές συγκρούσεις είχαν διαφορετική εξέλιξη σε διαφορετικές πόλεις-κράτη. Γενικά η πορεία εξέλιξης του πολιτεύματος ήταν η εξής: Βασιλεία => Αριστοκρατία => Ολιγαρχία => Τυραννίδα => Δημοκρατία Α. Βασιλεία: α) Παρακμή και πτώση της βασιλείας => δημιουργία των πόλεων- κρατών - επικράτηση ευγενών και εγκαθίδρυση αριστοκρατικών πολιτευμάτων β) Οι άριστοι αντλούν τη δύναμή τους από την καταγωγή τους και την κατοχή γης. γ) Η βασιλεία παραμένει σε περιοχές που λόγω απομόνωσης διατηρούν τη φυλετική οργάνωση (Ήπειρος, Μακεδονία). |
|
|
Β. Αριστοκρατία:
α) η εξουσία στα χέρια των αρίστων (άντληση δύναμης από την καταγωγή τους και την κατοχή γης) β) Κρίση της αριστοκρατίας: οικονομικές εξελίξεις (ανάπτυξη εμπορίου και βιοτεχνίας). Πώς προκλήθηκαν; η οπλιτική φάλαγγα (ανάπτυξη της ιδέας της ισότητας και ως προς την άσκηση της εξουσίας). γ) Τέλη 7ου αρχές 6ου αιώνα: όξυνση ανταγωνισμού μεταξύ ευγενών και πλουσίων-πλήθους δ) αντιμετώπιση της κατάστασης από τους νομοθέτες ή αισυμνήτες: ευγενείς => καταγραφή νόμων. |
Γ. Ολιγαρχία/ τιμοκρατία:
α) κριτήριο διάκρισης των πολιτών: « τα τιμήματα» (εισόδημα) β) η επικράτηση των ολίγων δεν έδωσε λύση στα προβλήματα. Δ. Τυραννίδα: α) Ευγενείς, ηγέτες κατώτερων κοινωνικών ομάδων, που κατόρθωναν να καταλάβουν την εξουσία β) Ορισμένοι αναδείχθηκαν σε καλούς ηγέτες (π.χ. ο Πεισίστρατος στην Αθήνα) γ) Τέλη 6ου αι. π.Χ. : πτώση τυραννικών καθεστώτων |
|
Ε. Δημοκρατία:
Μεταρρύθμιση του Κλεισθένη: => Κυρίαρχο όργανο εκκλησία του Δήμου Χαρακτηριστικά: α) ισηγορία (η δυνατότητα ελεύθερης διατύπωσης μιας άποψης) β) ισονομία (η συμμετοχή στη διαμόρφωση και ψήφιση νόμων) |
|
Δραστηριότητες στα Πολιτεύματα:
- Για να περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την οπλιτική φάλαγγα, πατήστε ΕΔΩ.
- Για μια εικονική περιήγηση στην αρχαία Μίλητο, πατήστε ΕΔΩ.
- Μπορείτε να αναζητήσετε πληροφορίες για τον βασιλιά Κόδρο πατώντας ΕΔΩ.
- Μπορείτε να διαβάσετε πληροφορίες και να δείτε ένα βίντεο σχετικά με το Κυλώνειο Άγος πατώντας ΕΔΩ.
- Μπορείτε να παρακολουθήσετε ένα βίντεο για τους 7 σοφούς της αρχαιότητας πατώντας ΕΔΩ.
- Για ένα παιχνίδι, σχετικό με την Αθήνα, δείτε την εφαρμογή του Βρετανικού Μουσείου πατώντας ΕΔΩ.
O πολιτισμός
Α) Τα γράμματα : Κατά την αρχαϊκή Εποχή:
|
|
B) TEXNH:
Α) Αρχική επίδραση από τα πρότυπα της Ανατολής:χρησιμοποίηση για τη διακόσμηση στοιχείων όπως λέοντες, σφίγγες, άνθη λωτού.
Β) Αρχιτεκτονική:
ανέγερση λίθινων, μνημειακών ναών. ΟΙ ναοί της αρχαϊκής περιόδου θυμίζουν το μυκηναϊκό μέγαρο και χτίζονται με δυο ρυθμούς: τον δωρικό και τον ιωνικό.
Γ) Γλυπτική:
χαρακτηριστικά δημιουργήματα της αρχαϊκής περιόδου είναι οι Κούροι (ανδρικά αγάλματα) και οι Κόρες (γυναικεία αγάλματα).
Δ) Κεραμική:
την αρχαϊκή περίοδο στα μεγάλα κέντρα της εποχής, κυρίως στην Αθήνα και στην Κόρινθο αναπτύσσονται δύο τεχνικές διακόσμησης των αγγείων. Πρόκειται για αγγεία μελανόμορφα (οι μορφές είναι μαύρες συνήθως σε κοκκινωπή επιφάνεια) ή αγγεία ερυθρόμορφα (μορφές ερυθρές πάνω σε μαύρη επιφάνεια).
Α) Αρχική επίδραση από τα πρότυπα της Ανατολής:χρησιμοποίηση για τη διακόσμηση στοιχείων όπως λέοντες, σφίγγες, άνθη λωτού.
Β) Αρχιτεκτονική:
ανέγερση λίθινων, μνημειακών ναών. ΟΙ ναοί της αρχαϊκής περιόδου θυμίζουν το μυκηναϊκό μέγαρο και χτίζονται με δυο ρυθμούς: τον δωρικό και τον ιωνικό.
Γ) Γλυπτική:
χαρακτηριστικά δημιουργήματα της αρχαϊκής περιόδου είναι οι Κούροι (ανδρικά αγάλματα) και οι Κόρες (γυναικεία αγάλματα).
Δ) Κεραμική:
την αρχαϊκή περίοδο στα μεγάλα κέντρα της εποχής, κυρίως στην Αθήνα και στην Κόρινθο αναπτύσσονται δύο τεχνικές διακόσμησης των αγγείων. Πρόκειται για αγγεία μελανόμορφα (οι μορφές είναι μαύρες συνήθως σε κοκκινωπή επιφάνεια) ή αγγεία ερυθρόμορφα (μορφές ερυθρές πάνω σε μαύρη επιφάνεια).
|
|
Γενικές Παρατηρήσεις:
- Την εποχή αυτή σημειώθηκε ανάπτυξη των επιστημών κυρίως της φιλοσοφίας, της αστρονομίας, των μαθηματικών κ.ά. κυρίως στην περιοχή της Ιωνίας αλλά σύντομα διαδόθηκε και στον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο.
- Αποκρυσταλλώνονται οι θρησκευτικές δοξασίες, οι θεοί αποκτούν κοινά χαρακτηριστικά για όλους τους Έλληνες.
- Τα ιερά και οι ναοί αποκτούν πανελλήνια φήμη.
Δραστηριότητες:
- Δείτε το βίντεο της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης για τη Λυρική Ποίηση και τον Αρχίλοχο.
- Για τις καταβολές της Λυρικής ποίησης δείτε ένα σχετικό βίντεο πατώντας ΕΔΩ.
- Δείτε ένα βίντεο για τη μουσική στην αρχαϊκή Λυρική Ποίηση πατώντας ΕΔΩ.
- Διαβάστε για τις επιστήμες στην ελληνική αρχαιότητα πατώντας ΕΔΩ.
- Για να κάνετε μια δραστηριότητα που αναφέρεται στα Γράμματα και στην Αρχιτεκτονική της αρχαϊκής περιόδου πατήστε ΕΔΩ.
- Για τον Αρχαίο Ελληνικό Ναό δείτε μια εφαρμογή πατώντας ΕΔΩ.
- Δείτε ένα ενδιαφέρον βίντεο για τα βασικά χαρακτηριστικά των αρχαϊκών αγαλμάτων.
- Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τους Κούρους και τις Κόρες της αρχαϊκής περιόδου πατήστε ΕΔΩ.