43. Η οργή της μάνας
Μετάφραση
Μήπως ήρθα σε εχθρό και είμαι αιχμάλωτη στο στρατόπεδό σου; Σε τέτοιο σημείο με κατάντησε η μακρόχρονη ζωή μου και τα δυστυχισμένα γηρατειά μου, ώστε πρώτα να σε δω εξόριστο, έπειτα εχθρό; Πώς μπόρεσες να λεηλατήσεις αυτή την πόλη, η οποία σε γέννησε και σε ανέθρεψε; Δεν σου πέρασε η οργή, όταν εισέβαλες στα σύνορα της πατρίδας; Παρόλο που είχες φθάσει με τόσο εχθρική και απειλητική διάθεση, γιατί όταν είδες τη Ρώμη, δεν σου πέρασε από το μυαλό: «μέσα σε εκείνα τα τείχη είναι το σπίτι μου και οι θεοί μου, η μητέρα, η σύζυγος και τα παιδιά μου»; Αν λοιπόν, εγώ δεν σε γεννούσα η Ρώμη δεν θα βρισκόταν πολιορκημένη· αν εγώ δεν είχα γιο, θα πέθαινα ελεύθερη σε ελεύθερη πατρίδα. Εγώ τίποτα πια δεν μπορώ να πάθω, ούτε για πολύ καιρό να είμαι τόσο δυστυχισμένη: αλλά αντίθετα αυτούς εδώ, αν συνεχίσεις τους περιμένει είτε πρόωρος θάνατος είτε μακρόχρονη σκλαβιά.
Μήπως ήρθα σε εχθρό και είμαι αιχμάλωτη στο στρατόπεδό σου; Σε τέτοιο σημείο με κατάντησε η μακρόχρονη ζωή μου και τα δυστυχισμένα γηρατειά μου, ώστε πρώτα να σε δω εξόριστο, έπειτα εχθρό; Πώς μπόρεσες να λεηλατήσεις αυτή την πόλη, η οποία σε γέννησε και σε ανέθρεψε; Δεν σου πέρασε η οργή, όταν εισέβαλες στα σύνορα της πατρίδας; Παρόλο που είχες φθάσει με τόσο εχθρική και απειλητική διάθεση, γιατί όταν είδες τη Ρώμη, δεν σου πέρασε από το μυαλό: «μέσα σε εκείνα τα τείχη είναι το σπίτι μου και οι θεοί μου, η μητέρα, η σύζυγος και τα παιδιά μου»; Αν λοιπόν, εγώ δεν σε γεννούσα η Ρώμη δεν θα βρισκόταν πολιορκημένη· αν εγώ δεν είχα γιο, θα πέθαινα ελεύθερη σε ελεύθερη πατρίδα. Εγώ τίποτα πια δεν μπορώ να πάθω, ούτε για πολύ καιρό να είμαι τόσο δυστυχισμένη: αλλά αντίθετα αυτούς εδώ, αν συνεχίσεις τους περιμένει είτε πρόωρος θάνατος είτε μακρόχρονη σκλαβιά.
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
- “ut. . .viderem”: δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση, που εισάγεται με τον θετικό συμπερασματικό σύνδεσμο Ut. Εκφέρεται με υποτακτική γιατί στα λατινικά το συμπέρασμα θεωρείται υποκειμενική κατάσταση. Ακολουθεί την ιδιόμορφη ακολουθία των χρόνων, γιατί το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφάνισής του στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του. Δηλαδή πρόκειται για υποτακτική παρατατικού μετά από ρήμα εξάρτησης ιστορικού χρόνου (traxit= παρακείμενος με σημασία αορίστου) για το παρελθόν. Η πρόταση λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός στο ρήμα της κύριας πρότασης.
- “quae. . . genuit atque aluit”: δευτερεύουσες ονοματικές επιθετικές, αναφορικές προτάσεις, που εισάγονται με την αναφορική αντωνυμία θηλυκού γένους quae και συνδέονται παρατακτικά με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο atque. Eκφέρονται με οριστική για να δηλωθεί το πραγματικό γεγονός. Χρόνου παρακειμένου για το παρελθόν. Και οι δύο προτάσεις λειτουργούν ως επιθετικοί προσδιορισμοί στο αντικείμενο του απαρεμφάτου της κύριας πρότασης terram.
- “quamvis. . . perveneras”: δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική ή ενδοτική πρόταση, η οποία εκφράζει τόσο την εναντίωση όσο και την παραχώρηση. Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο quamvis γιατί ακολουθούν τα επίθετα infest και minaci. Eκφέρεται με οριστική υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί μια πραγματική πράξη που έχει συντελεστεί πριν την περιγραφόμενη πράξη της κύριας και η οποία ακόμη και αν δεχτούμε ότι αληθεύει δεν αναιρεί το περιεχόμενο της κύριας πρότασης. Η πρόταση λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός στο ρήμα της κύριας πρότασης non succurrit. Ωστόσο, στην ουσία ουσία πρόκειται για μια υποθετική πρόταση, που δηλώνει το πραγματικό.
- “cum. . . fuit”: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, που εισάγεται με τον απλό χρονικό σύνδεσμο cum, καθώς προσδιορίζεται απλά ο χρόνος. Εκφέρεται με οριστική, για να δηλωθεί το προτερόχρονο και χρόνου παρακειμένου για το παρελθόν. Η πρόταση λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός στο ρήμα της κύριας πρότασης non succurrit.
- “nisi. . . . haberem”: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση, που εισάγεται με τον αρνητικό υποθετικό σύνδεσμο nisi. Εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού μετά από ρήμα εξάρτησης σε υποτακτική παρατατικού (essem). Δηλώνει το μη πραγματικό και τόσο η υπόθεση όσο και η απόδοση αναφέρονται στο παρόν.
- “si pergis”: δευτερεύουσα υποθετική επιρρηματική πρόταση, που εισάγεται με τον θετικό υποθετικό σύνδεσμο si. Ο υποθετικός λόφος είναι απλός και δηλώνει το πραγματικό. Η υπόθεση είναι si+ οριστική και η απόδοση manet (=οριστική ενεστώτα). Και η υπόθεση και η απόδοση αναφέρονται στο παρόν.
- “ego ergo nisi peperissem”: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση, που εισάγεται με τον αρνητικό υποθετικό σύνδεσμο nisi. Εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου μετά από ρήμα εξάρτησης σε υποτακτική παρατατικού (non oppugnaretur). Δηλώνει το μη πραγματικό και η υπόθεση αναφέρεται στο παρελθόν ενώ η απόδοση στο παρόν.
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
ad hostem: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της εχθρικής διάθεσης. Προσδιορίζει το ρήμα της κύριας πρότασης veni.
in hoc: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που φανερώνει μεταφορικά στάση σε τόπο. Προσδιορίζει το ρήμα της κύριας πρότασης traxit.
tibi: a) δοτική προσωπική της συμπαθείας δίπλα στο ρήμα cecidit. β) δοτική ως συμπλήρωμα – αντικείμενο στο ρήμα cecidit. Είναι συγχρόνως και υποκείμενο της χρονικής μετοχής ingediendi (συνημμένη).
cur: επιρρηματικός προσδιορισμός του αναγκαστικού αιτίου, ο οποίος προσδιορίζει το ρήμα succurrit και εισάγει κύρια πρόταση, ευθεία ερώτηση, μερική αγνοίας που εκφέρεται με οριστική.
quamvis: πρόκειται για σύνδεσμο που κατά κανόνα συντάσσεται με υποτακτική, ωστόσο σε ποιητές και μετακλασικούς συγγραφείς συντάσσεται με οριστική (ο Τίτος Λίβιος είναι μετακλασικός). Προτιμάται μπροστά από επίθετα ή επιρρήματα που κατά κανόνα έχουν επιρρηματική σημασία.
tibi: δοτική προσωπική δίπλα στο ρήμα succurrit ή δοτική ως συμπλήρωμα του ρήματος.
cum: πρόκειται για τον απλό καθαρά χρονικό σύνδεσμο cum, που δηλώνει χρονικό εντοπισμό, συσχέτιση γεγονότων χρονικά.
in conspectu: a) εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει το ενώπιων (τοπική μεταφορική χρήση) και προσδιορίζει το ρήμα fuit. b) μεταφράζεται «θεατή» (εννοείται η Ρώμη) και μπορεί να θεωρηθεί ως κατηγορούμενο στο Roma λόγω της παρουσίας του συνδετικού. c) εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της κατάστασης που προσδιορίζει το ρήμα.
intra moenia: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου, προσδιορίζει το ρήμα sunt.
inta. . . liberiquae: πρόκειται για μια κύρια πρόταση, σε ευθύ λόγο. Αν τραπεί σε πλάγιο θα παίζει τον ρόλο του υποκειμένου του ρήματος της κύριας πρότασης non succurrit. Τα υποκείμενα του ρήματος sunt αποτελούν ένα ασύνδετο σχήμα, από το οποίο λείπουν κάποιοι συμπλεκτικοί σύνδεσμοι.
Mortua: a) επιρρηματικό κατηγορούμενο του χρόνου, που προσδιορίζει το υποκείμενο του essem b) παθητική περιφραστική συζυγία, μαζί με το essem αποτελούν το ρήμα c) χρονική συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος μετοχή.
Nihil: σύστοιχο αντικείμενο του απαρεμφάτου pati. Παραλείπεται το ουσιαστικό passionem.
contra: επιρρηματικός προσδιορισμός στο ρήμα manet, που δηλώνει την εναντίωση
ad hostem: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της εχθρικής διάθεσης. Προσδιορίζει το ρήμα της κύριας πρότασης veni.
in hoc: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που φανερώνει μεταφορικά στάση σε τόπο. Προσδιορίζει το ρήμα της κύριας πρότασης traxit.
tibi: a) δοτική προσωπική της συμπαθείας δίπλα στο ρήμα cecidit. β) δοτική ως συμπλήρωμα – αντικείμενο στο ρήμα cecidit. Είναι συγχρόνως και υποκείμενο της χρονικής μετοχής ingediendi (συνημμένη).
cur: επιρρηματικός προσδιορισμός του αναγκαστικού αιτίου, ο οποίος προσδιορίζει το ρήμα succurrit και εισάγει κύρια πρόταση, ευθεία ερώτηση, μερική αγνοίας που εκφέρεται με οριστική.
quamvis: πρόκειται για σύνδεσμο που κατά κανόνα συντάσσεται με υποτακτική, ωστόσο σε ποιητές και μετακλασικούς συγγραφείς συντάσσεται με οριστική (ο Τίτος Λίβιος είναι μετακλασικός). Προτιμάται μπροστά από επίθετα ή επιρρήματα που κατά κανόνα έχουν επιρρηματική σημασία.
tibi: δοτική προσωπική δίπλα στο ρήμα succurrit ή δοτική ως συμπλήρωμα του ρήματος.
cum: πρόκειται για τον απλό καθαρά χρονικό σύνδεσμο cum, που δηλώνει χρονικό εντοπισμό, συσχέτιση γεγονότων χρονικά.
in conspectu: a) εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει το ενώπιων (τοπική μεταφορική χρήση) και προσδιορίζει το ρήμα fuit. b) μεταφράζεται «θεατή» (εννοείται η Ρώμη) και μπορεί να θεωρηθεί ως κατηγορούμενο στο Roma λόγω της παρουσίας του συνδετικού. c) εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της κατάστασης που προσδιορίζει το ρήμα.
intra moenia: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου, προσδιορίζει το ρήμα sunt.
inta. . . liberiquae: πρόκειται για μια κύρια πρόταση, σε ευθύ λόγο. Αν τραπεί σε πλάγιο θα παίζει τον ρόλο του υποκειμένου του ρήματος της κύριας πρότασης non succurrit. Τα υποκείμενα του ρήματος sunt αποτελούν ένα ασύνδετο σχήμα, από το οποίο λείπουν κάποιοι συμπλεκτικοί σύνδεσμοι.
Mortua: a) επιρρηματικό κατηγορούμενο του χρόνου, που προσδιορίζει το υποκείμενο του essem b) παθητική περιφραστική συζυγία, μαζί με το essem αποτελούν το ρήμα c) χρονική συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος μετοχή.
Nihil: σύστοιχο αντικείμενο του απαρεμφάτου pati. Παραλείπεται το ουσιαστικό passionem.
contra: επιρρηματικός προσδιορισμός στο ρήμα manet, που δηλώνει την εναντίωση
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
me πρόκειται για αντωνυμία προσωπική, αιτιατικής πτώσης ενικού αριθμού, γένους θηλυκού.
Primus είναι υπερθετικός βαθμός του επιρρήματος prae- prius- primus. Σαν επίθετο, στερείται θετικού βαθμού.
Moenia: όνομα ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, τρίτης κλίσης. έχει μόνο πληθυντικό αριθμό.
mei= ονομαστική πληθυντικού αριθμού της κτητικής αντωνυμίας α΄ προσώπου meus-a-um
ego: πρόκειται για αντωνυμία προσωπική, ονομαστικής πτώσης ενικού αριθμού, γένους θηλυκού.
diu: επίρρημα του χρόνου. Τα παραθετικά του είναι diu-diutius-diutissime
mors: όνομα ουσιαστικό, γένους θηλυκού τρίτης κλίσης. Η γενική του είναι mortis.
servitus: τριτόκλιτο ουσιαστικό, γένους θηλυκού έχει ανώμαλη κλίση: Ενικός: servitus, servitutis, servituti, servitutem, servitus, servite - Πληθυντικός: servitutes-servitutium, servitutibus, servitutes-servitutis, servitutibus.
miser-misera-miserum : επίθετο του οποίου τα παραθετικά είναι τα εξής: Miserior-miserius, miserrimus-a-um/ miserissimus-a-um. Tα παρεθετικά του επιρρήματος είναι: Misere-miserius-miserrime/ miserissime
senecta-ae: όνομα ουσιαστικό, γένους θηλυκού, κλίσης πρώτης, μόνο πληθυντικού αριθμού.
Liberi-orum: όνομα ουσιαστικό, γένους αρσενικού, δεύτερης κλίσης, μόνο πληθυντικού αριθμού.
exsul+exul όνομα ουσιαστικό, γένους αρσενικού, τρίτης κλίσης, με δύο τύπους- δύο θέματα.
ira-ae όνομα ουσιαστικό, γένους θηλυκού, κλίσης πρώτης, μόνο ενικού αριθμού.
penates –ium: αρσενικό γ΄ κλίσης, μόνο πληθυντικού αριθμού
coniu(n)x –(n)gis: πρόκειται για αρσενικό και θηλυκό ουσιαστικό γ΄ κλίσης αλλά στο παρόν κείμενο είναι θηλυκό.
immaturus-a-um: επίθετο χωρίς παραθετικά.
morior, mortuus sum, mortuum, mori= αποθετικό, μετοχή μέλλοντα moriturus-a-um
Προσοχή!!! στα αποθετικά της ενότητας
me πρόκειται για αντωνυμία προσωπική, αιτιατικής πτώσης ενικού αριθμού, γένους θηλυκού.
Primus είναι υπερθετικός βαθμός του επιρρήματος prae- prius- primus. Σαν επίθετο, στερείται θετικού βαθμού.
Moenia: όνομα ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, τρίτης κλίσης. έχει μόνο πληθυντικό αριθμό.
mei= ονομαστική πληθυντικού αριθμού της κτητικής αντωνυμίας α΄ προσώπου meus-a-um
ego: πρόκειται για αντωνυμία προσωπική, ονομαστικής πτώσης ενικού αριθμού, γένους θηλυκού.
diu: επίρρημα του χρόνου. Τα παραθετικά του είναι diu-diutius-diutissime
mors: όνομα ουσιαστικό, γένους θηλυκού τρίτης κλίσης. Η γενική του είναι mortis.
servitus: τριτόκλιτο ουσιαστικό, γένους θηλυκού έχει ανώμαλη κλίση: Ενικός: servitus, servitutis, servituti, servitutem, servitus, servite - Πληθυντικός: servitutes-servitutium, servitutibus, servitutes-servitutis, servitutibus.
miser-misera-miserum : επίθετο του οποίου τα παραθετικά είναι τα εξής: Miserior-miserius, miserrimus-a-um/ miserissimus-a-um. Tα παρεθετικά του επιρρήματος είναι: Misere-miserius-miserrime/ miserissime
senecta-ae: όνομα ουσιαστικό, γένους θηλυκού, κλίσης πρώτης, μόνο πληθυντικού αριθμού.
Liberi-orum: όνομα ουσιαστικό, γένους αρσενικού, δεύτερης κλίσης, μόνο πληθυντικού αριθμού.
exsul+exul όνομα ουσιαστικό, γένους αρσενικού, τρίτης κλίσης, με δύο τύπους- δύο θέματα.
ira-ae όνομα ουσιαστικό, γένους θηλυκού, κλίσης πρώτης, μόνο ενικού αριθμού.
penates –ium: αρσενικό γ΄ κλίσης, μόνο πληθυντικού αριθμού
coniu(n)x –(n)gis: πρόκειται για αρσενικό και θηλυκό ουσιαστικό γ΄ κλίσης αλλά στο παρόν κείμενο είναι θηλυκό.
immaturus-a-um: επίθετο χωρίς παραθετικά.
morior, mortuus sum, mortuum, mori= αποθετικό, μετοχή μέλλοντα moriturus-a-um
Προσοχή!!! στα αποθετικά της ενότητας
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
castra: στρατόπεδο (castrum: φρούριο)––κάστρο, οχυρό
finis: τέλος, όριο––φινάλε
cado: πέφτω ––(το) κάζο (ζημιά, πάθημα, στραπάτσο)
miser: δυστυχής––μιζέρια, μίζερος
succurrit: έρχεται κάτι στο μυαλό––curro: τρέχω––η κούρσα (αγώνας ταχύτητας, το τρέξιμο), ο κούριερ (ο ταχυδιανομέας)
futurus -a -um: μετοχή μέλλοντα του sum––φουτουριστικός, φουτουρισμός
servitus: δουλεία––σερβιτόρος, σερβίρω
finis: τέλος, όριο––το φινάλε
patior: ανέχομαι, υπομένω––η πασιέντσα
vita: ζωή––η βιταμίνη
castra: στρατόπεδο (castrum: φρούριο)––κάστρο, οχυρό
finis: τέλος, όριο––φινάλε
cado: πέφτω ––(το) κάζο (ζημιά, πάθημα, στραπάτσο)
miser: δυστυχής––μιζέρια, μίζερος
succurrit: έρχεται κάτι στο μυαλό––curro: τρέχω––η κούρσα (αγώνας ταχύτητας, το τρέξιμο), ο κούριερ (ο ταχυδιανομέας)
futurus -a -um: μετοχή μέλλοντα του sum––φουτουριστικός, φουτουρισμός
servitus: δουλεία––σερβιτόρος, σερβίρω
finis: τέλος, όριο––το φινάλε
patior: ανέχομαι, υπομένω––η πασιέντσα
vita: ζωή––η βιταμίνη