48. Το ελάφι του Σερτωρίου
Μετάφραση Κειμένου:
Ένα άσπρο ελάφι, εξαιρετικής ομορφιάς είχε δοθεί ως δώρο στον Σερτώριο από κάποιον Λουζιτανό. Ο Σερτώριος τους έπεισε όλους, πως το ελάφι, κατευθυνόμενο από την θέληση της Αρτέμιδος, μιλούσε με αυτόν και του δίδασκε, όσα ήταν χρήσιμα να κάνει. Αν κάτι, που έπρεπε να διαταχθεί στους στρατιώτες, φαινόταν σε αυτόν κάπως σκληρό, διακήρυσσε πως αυτός είχε καθοδηγηθεί από το ελάφι. Κάποια μέρα, αυτό το ελάφι έφυγε και θεωρήθηκε ότι είχε χαθεί. Όταν κάποιος ανήγγειλε στον Σερτώριο ότι το ελάφι είχε βρεθεί, ο Σερτώριος τον διέταξε να σωπάσει. Επί πλέον τον καθοδήγησε να το αφήσει ξαφνικά να φύγει την επόμενη ημέρα σε εκείνον τον τόπο, στον οποίο θα ήταν ο ίδιος με τους φίλους του. Την επόμενη εκείνης της ημέρας ο Σερτώριος, αφού δέχτηκε τους φίλους του στην κρεβατοκάμαρά του, τους είπε πως είχε δει στον ύπνο του ότι το ελάφι, που είχε χαθεί, επέστρεψε σ’ αυτόν. Όταν το ελάφι, αφού αφέθηκε ελεύθερο από τον δούλο, όρμησε στο υπνοδωμάτιο του Σερτώριου, προκλήθηκε μεγάλος θαυμασμός.
Ένα άσπρο ελάφι, εξαιρετικής ομορφιάς είχε δοθεί ως δώρο στον Σερτώριο από κάποιον Λουζιτανό. Ο Σερτώριος τους έπεισε όλους, πως το ελάφι, κατευθυνόμενο από την θέληση της Αρτέμιδος, μιλούσε με αυτόν και του δίδασκε, όσα ήταν χρήσιμα να κάνει. Αν κάτι, που έπρεπε να διαταχθεί στους στρατιώτες, φαινόταν σε αυτόν κάπως σκληρό, διακήρυσσε πως αυτός είχε καθοδηγηθεί από το ελάφι. Κάποια μέρα, αυτό το ελάφι έφυγε και θεωρήθηκε ότι είχε χαθεί. Όταν κάποιος ανήγγειλε στον Σερτώριο ότι το ελάφι είχε βρεθεί, ο Σερτώριος τον διέταξε να σωπάσει. Επί πλέον τον καθοδήγησε να το αφήσει ξαφνικά να φύγει την επόμενη ημέρα σε εκείνον τον τόπο, στον οποίο θα ήταν ο ίδιος με τους φίλους του. Την επόμενη εκείνης της ημέρας ο Σερτώριος, αφού δέχτηκε τους φίλους του στην κρεβατοκάμαρά του, τους είπε πως είχε δει στον ύπνο του ότι το ελάφι, που είχε χαθεί, επέστρεψε σ’ αυτόν. Όταν το ελάφι, αφού αφέθηκε ελεύθερο από τον δούλο, όρμησε στο υπνοδωμάτιο του Σερτώριου, προκλήθηκε μεγάλος θαυμασμός.
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ:
- «quae . . . . essent»: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας πρόταση. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία ουδετέρου γένους quae και εκφέρεται με υποτακτική για να δηλωθεί το υποκειμενικό. Ακολουθεί τους κανόνες ακολουθίας των χρόνων. Πρόκειται δηλαδή για υποτακτική παρατατικού μετά από ρήμα εξάρτησης ιστορικού χρόνου (η εξάρτηση βρίσκεται στο απαρέμφατο της κύριας πρότασης docere, το οποίο με τη σειρά του εξαρτάται από τον ιστορικό παρακείμενο persuasit), για να δηλωθεί το σύγχρονο στο παρελθόν. Η πρόταση λειτουργεί ως έμμεσο αντικείμενο στο απαρέμφατο docere της κύριας πρότασης.
- «si . . . . videbatur»: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση, που εισάγεται με τον θετικό υποθετικό σύνδεσμο si. Εκφέρεται με οριστική, είναι απλή και βρίσκεται σε ευθύ λόγο. Η απόδοση βρίσκεται στο ρήμα της κύριας πρότασης praedicabat, που είναι σε οριστική παρατατικού. Ο υποθετικός λόγος είναι πρώτου είδους και δηλώνει την ανοιχτή υπόθεση, -το πραγματικό- για το παρελθόν. Επειδή και τα δύο ρήματα βρίσκονται σε χρόνο παρατατικό, πρόκειται για αόριστη επανάληψη στο παρελθόν. Η πρόταση λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της υπόθεσης στο ρήμα της κύριας προτασης praedixabat.
- «quod . . . esset»: δευτερεύουσα αναφορική, επιθετική-προσδιοριστική πρόταση, που εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία ουδετέρου γένους quod. Εκφέρεται με υποτακτική καθώς εξαρτάται από τον ιστορικό χρόνο (videbatur) και λειτουργεί στο πλαίσιο πλαγίου λόγου γιατί στην ουσία εξαρτάται από το εννοούμενο ειδικό απαρέμφατο esse, που είναι αντικείμενο/υποκείμενο του ρήματος videbatur. Η πρόταση λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός στο υποκείμενο του απαρεμφάτου, που είναι συγχρόνως και υποκείμενο του ρήματος της κύριας πρότασης quid.
- «cum . . . nuntiavisset»: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, που εισάγεται με τον χρονική ιστορικό διηγηματικό σύνδεσμο cum για να δηλωθούν οι χρονικές περιστάσεις ή οι χρονικές συνθήκες στο πλαίσιο των οποίων συντελείται το περιεχόμενο της κύριας πρότασης. Επίσης χρησιμοποιείται για να τονίσει μια βαθύτερη σχέση κύριας και δευτερεύουσας, δηλαδή δημιουργεί μια σχέση αιτίας (η αιτία βρίσκεται στην δευτερεύουσα) και αιτιατού (το αποτέλεσμα βρίσκεται στην κύρια πρόταση) μεταξύ τους. Εκφέρεται με υποτακτική και ακολουθεί τους κανόνες ακολουθίας των χρόνων. Πρόκειται για υποτακτική υπερσυντελίκου μετά από ρήμα εξάρτησης ιστορικού χρόνου για να δηλωθεί το προτερόχρονο στο παρελθόν (η εξάρτηση βρίσκεται στο ρήμα της κύριας πρότασης iussit). Η πρόταση λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός στο ρήμα της κύριας πρότασης.
- «ut. . . emitteret»: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση, που εισάγεται με τον θετικό βουλητικό σύνδεσμο ut. Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό. Ακολουθεί τους κανόνες ιδιόμορφης ακολουθίας των χρόνων, καθώς η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της. Πρόκειται, δηλαδή, για υποτακτική παρατατικού μετά από ρήμα εξάρτησης ιστορικού χρόνου (η εξάρτηση βρίσκεται στον ιστορικό παρακείμενο της κύριας πρότασης praecepit) για το παρελθόν. Η πρόταση λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος της κύριας πρότασης.
- «in quo . . . esset»: δευτερεύουσα αναφορική, επιθετική-προσδιοριστική πρόταση, που εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία αρσενικού γένους quo. Εκφέρεται με υποτακτική καθώς εξαρτάται από τον ιστορικό χρόνο (emitteret) και λειτουργεί στο πλαίσιο πλαγίου λόγου καθώς εξαρτάται από μια δευτερεύουσα πρόταση που βρίσκεται σε πλάγιο λόγο. Η υποτακτική δηλώνει το υστερόχρονο στο παρελθόν σε σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης. Η πρόταση λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός στον εμπρόθετο επιρρηματικό προσδιορισμό του τόπου in locum.
- «quae . . . perisset»: δευτερεύουσα αναφορική, επιθετική-προσδιοριστική πρόταση, που εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία θηλυκού γένους quae. Εκφέρεται με υποτακτική καθώς εξαρτάται από το απαρέμφατο ιστορικού χρόνου (reverti), το οποίο εξαρτάται από το visum esse, που με τη σειρά του εξαρτάται από τον ιστορικό παρακείμενο dixit, και λειτουργεί στο πλαίσιο πλαγίου λόγου. Και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν. Η πρόταση λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός στο υποκείμενο των ειδικών απαρεμφάτων της κύριας πρότασης cervam.
- «cum . . . introrupisset»: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, που εισάγεται με τον χρονική ιστορικό διηγηματικό σύνδεσμο cum για να δηλωθούν οι χρονικές περιστάσεις ή οι χρονικές συνθήκες στο πλαίσιο των οποίων συντελείται το περιεχόμενο της κύριας πρότασης. Επίσης χρησιμοποιείται για να τονίσει μια βαθύτερη σχέση κύριας και δευτερεύουσας, δηλαδή δημιουργεί μια σχέση αιτίας (η αιτία βρίσκεται στην δευτερεύουσα) και αιτιατού (το αποτέλεσμα βρίσκεται στην κύρια πρόταση)μεταξύ τους. Εκφέρεται με υποτακτική και ακολουθεί τους κανόνες ακολουθίας των χρόνων. Πρόκειται για υποτακτική υπερσυντελίκου μετά από ρήμα εξάρτησης ιστορικού χρόνου για να δηλωθεί το προτερόχρονο στο παρελθόν (η εξάρτηση βρίσκεται στο ρήμα της κύριας πρότασης orta est). Η πρόταση λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός στο ρήμα της κύριας πρότασης.
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
pulcritudinis= απρόθετη γενική ως επιρρηματικός προσδιορισμός της ιδιότητας στο ρήμα της κύριας πρότασης. Φανερώνει μια μόνιμη, διαρκή ιδιότητα και σχέση με την αφαιρετική της ιδιότητας.
dono = απρόθετη δοτική κατηγορηματική του σκοπού δίπλα στο ρήμα data erat. Η δοτική μπορεί να ληφθεί ως κατηγορούμενο στο υποκείμενο του ρήματος αλλά σε άλλη πτώση (δηλώνει επιδιωκόμενο αποτέλεσμα και κατά κανόνα πρόκειται για πτώση αφηρημένου ουσιαστικού).
instinctam μετοχή αιτιολογική συνημμένη στο υποκείμενο των απαρεμφάτων. Πρόκειται για μετοχή παθητικής διάθεσης.
numinae απρόθετη αφαιρετική του ποιητικού αιτίου, καθώς πρόκειται για άψυχο ουσιαστικό. Στην ουσία πρόκειται για αφαιρετική του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου που προσδιορίζει την μετοχή.
H δευτερεύουσα ονοματική πρόταση = μπορεί να τραπεί σε ευθεία ερώτηση εκφερόμενη είτε με οριστική: Quae utilia factu sunt? Είτε με απορηματική υποτακτική Quae utilia factu sint?
factu: απρόθετη αφαιρετική σουπίνο, δίπλα στο επίθετο utilia που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αναφοράς στο ρήμα essent.
videbatur ως αντικείμενο του ρήματος εννοούμε ένα ειδικό απαρέμφατο esse, του οποίου το υποκείμενο είναι το id (ταυτοπροσωπία).
H αναφορική πρόταση quod ….esset όταν τραπεί σε ευθύ λόγο, τρέπεται σε ευθύ και το απαρέμφατο από το οποίο εξαρτάται: Quod imperandum militibus erat, id durius erat.
ευθύς λόγος του κειμένου: Cerva, instincta numinae Dianae, mecum conloquitur et me docet . . .
videbatur α) αν θεωρηθεί ως προσωπικό ρήμα λαμβάνουμε ως υποκείμενό του το id και το εννοούμενο απαρέμφατο esse λαμβάνεται ως αντικείμενο του ρήματος. Το ei ως δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου b) αν ληφθεί ως απρόσωπο ρήμα, εννοούμε ως υποκείμενό του το esse και το id γίνεται υποκείμενο μόνο του απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία).
durius: λόγω του συγκριτικού βαθμού του επιθέτου μπορούμε να εννοήσουμε μια απρόθετη δοτική alio ή ένα quam alium ως δεύτερο όρο σύγκρισης, Ο πρώτος είναι το quid.
imperandum γερουνδιακό στο πλαίσιο της παθητική περιφραστική συζυγίας. Η σύνταξη είναι προσωπική (καθώς προέρχεται από ρήμα μεταβατικό που συντάσσεται με αιτιατική impero). Μπορούμε να αντικαταστήσουμε το γερουνδιακό με την φράση debeo +απαρέμφατο.
monitum esse απαρέμφατο σε πλάγιο λόγο, όταν τραπεί σε ευθύ γίνεται Ego a cerva monitus sum.
perisse ειδικό απαρέμφατο, του οποίου το υποκείμενό του εννοείται κατ’ εξαίρεση σε πτώση ονομαστική, γιατί εξαρτάται από ρήμα προσωπικό παθητικό. Αν τραπεί σε ευθύ γίνεται: Cerva periit.
tacere= τελικό απαρέμφατο σε πλάγιο λόγο, στον ευθύ τρέπεται σε πρόταση επιθυμίας εκφερόμενη με προστακτική.
Η δευτερεύουσα βουλητική πρόταση που ακολουθεί όταν τραπεί σε ευθύ λόγο τρέπεται σε πρόταση επιθυμίας εκφερόμενη με προστακτική: Nunc repente in eum locum emitte, in quo cum amicis ego ero.
visum esse: ειδικό απαρέμφατο ως άμεσο αντικείμενο του ρήματος dixit που είναι απρόσωπη έκφραση και υποκείμενό της είναι το reverti. Στον ευθύ λόγο γίνεται: Visum in somno mihi est cervam ad me reveti.
die: a) γενική κτητική που εξαρτάται από το posteridie β) γενική της αφετηρίας Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για επιρρηματικό προσδιορισμό στο ρήμα.
Η πρόταση quae perisse στον ευθύ μένει ως έχει γιατί εξακολουθεί να εξαρτάται από απαρέμφατο.
pulcritudinis= απρόθετη γενική ως επιρρηματικός προσδιορισμός της ιδιότητας στο ρήμα της κύριας πρότασης. Φανερώνει μια μόνιμη, διαρκή ιδιότητα και σχέση με την αφαιρετική της ιδιότητας.
dono = απρόθετη δοτική κατηγορηματική του σκοπού δίπλα στο ρήμα data erat. Η δοτική μπορεί να ληφθεί ως κατηγορούμενο στο υποκείμενο του ρήματος αλλά σε άλλη πτώση (δηλώνει επιδιωκόμενο αποτέλεσμα και κατά κανόνα πρόκειται για πτώση αφηρημένου ουσιαστικού).
instinctam μετοχή αιτιολογική συνημμένη στο υποκείμενο των απαρεμφάτων. Πρόκειται για μετοχή παθητικής διάθεσης.
numinae απρόθετη αφαιρετική του ποιητικού αιτίου, καθώς πρόκειται για άψυχο ουσιαστικό. Στην ουσία πρόκειται για αφαιρετική του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου που προσδιορίζει την μετοχή.
H δευτερεύουσα ονοματική πρόταση = μπορεί να τραπεί σε ευθεία ερώτηση εκφερόμενη είτε με οριστική: Quae utilia factu sunt? Είτε με απορηματική υποτακτική Quae utilia factu sint?
factu: απρόθετη αφαιρετική σουπίνο, δίπλα στο επίθετο utilia που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αναφοράς στο ρήμα essent.
videbatur ως αντικείμενο του ρήματος εννοούμε ένα ειδικό απαρέμφατο esse, του οποίου το υποκείμενο είναι το id (ταυτοπροσωπία).
H αναφορική πρόταση quod ….esset όταν τραπεί σε ευθύ λόγο, τρέπεται σε ευθύ και το απαρέμφατο από το οποίο εξαρτάται: Quod imperandum militibus erat, id durius erat.
ευθύς λόγος του κειμένου: Cerva, instincta numinae Dianae, mecum conloquitur et me docet . . .
videbatur α) αν θεωρηθεί ως προσωπικό ρήμα λαμβάνουμε ως υποκείμενό του το id και το εννοούμενο απαρέμφατο esse λαμβάνεται ως αντικείμενο του ρήματος. Το ei ως δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου b) αν ληφθεί ως απρόσωπο ρήμα, εννοούμε ως υποκείμενό του το esse και το id γίνεται υποκείμενο μόνο του απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία).
durius: λόγω του συγκριτικού βαθμού του επιθέτου μπορούμε να εννοήσουμε μια απρόθετη δοτική alio ή ένα quam alium ως δεύτερο όρο σύγκρισης, Ο πρώτος είναι το quid.
imperandum γερουνδιακό στο πλαίσιο της παθητική περιφραστική συζυγίας. Η σύνταξη είναι προσωπική (καθώς προέρχεται από ρήμα μεταβατικό που συντάσσεται με αιτιατική impero). Μπορούμε να αντικαταστήσουμε το γερουνδιακό με την φράση debeo +απαρέμφατο.
monitum esse απαρέμφατο σε πλάγιο λόγο, όταν τραπεί σε ευθύ γίνεται Ego a cerva monitus sum.
perisse ειδικό απαρέμφατο, του οποίου το υποκείμενό του εννοείται κατ’ εξαίρεση σε πτώση ονομαστική, γιατί εξαρτάται από ρήμα προσωπικό παθητικό. Αν τραπεί σε ευθύ γίνεται: Cerva periit.
tacere= τελικό απαρέμφατο σε πλάγιο λόγο, στον ευθύ τρέπεται σε πρόταση επιθυμίας εκφερόμενη με προστακτική.
Η δευτερεύουσα βουλητική πρόταση που ακολουθεί όταν τραπεί σε ευθύ λόγο τρέπεται σε πρόταση επιθυμίας εκφερόμενη με προστακτική: Nunc repente in eum locum emitte, in quo cum amicis ego ero.
visum esse: ειδικό απαρέμφατο ως άμεσο αντικείμενο του ρήματος dixit που είναι απρόσωπη έκφραση και υποκείμενό της είναι το reverti. Στον ευθύ λόγο γίνεται: Visum in somno mihi est cervam ad me reveti.
die: a) γενική κτητική που εξαρτάται από το posteridie β) γενική της αφετηρίας Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για επιρρηματικό προσδιορισμό στο ρήμα.
Η πρόταση quae perisse στον ευθύ μένει ως έχει γιατί εξακολουθεί να εξαρτάται από απαρέμφατο.
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
orior- ortus sum- oriri: αποθετικό ρήμα α) αν και ανήκει στην τέταρτη συζυγία, σχηματίζει την οριστική ενεστώτα και την προστακτική ενεστώτα κατά την τρίτη β) την υποτακτική παρατατικού την σχηματίζει και κατά την τρίτη και κατά την τέταρτη γ) η μετοχή του oriens χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό.
magna admiratio= o πληθυντικός της συνεκφοράς είναι σχεδόν άχρηστος.
eximina pulchriduto= o Πληθυντικός της συνεκφοράς δεν είναι σε χρήση
Το επίθετο posterus έχει στην ονομαστική του ενικού και τύπο Poster. O υπερθετικός του επιθέτου: Postumus σημαίνει κατά κανόνα το «τελευταίο παιδί» και όχι «τελευταίος». O τύπος postremus, -a, -um σημαίνει τελευταίος.
Υπενθυμίζονται οι αρχικοί χρόνοι του ρήματος revertor, reversus sum, reverti αποθετικό & revertor, reverti, reverti ημιαποθετικό
Ο παρακείμενος του pereo έχει σημασία ενεστώτα.
orior- ortus sum- oriri: αποθετικό ρήμα α) αν και ανήκει στην τέταρτη συζυγία, σχηματίζει την οριστική ενεστώτα και την προστακτική ενεστώτα κατά την τρίτη β) την υποτακτική παρατατικού την σχηματίζει και κατά την τρίτη και κατά την τέταρτη γ) η μετοχή του oriens χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό.
magna admiratio= o πληθυντικός της συνεκφοράς είναι σχεδόν άχρηστος.
eximina pulchriduto= o Πληθυντικός της συνεκφοράς δεν είναι σε χρήση
Το επίθετο posterus έχει στην ονομαστική του ενικού και τύπο Poster. O υπερθετικός του επιθέτου: Postumus σημαίνει κατά κανόνα το «τελευταίο παιδί» και όχι «τελευταίος». O τύπος postremus, -a, -um σημαίνει τελευταίος.
Υπενθυμίζονται οι αρχικοί χρόνοι του ρήματος revertor, reversus sum, reverti αποθετικό & revertor, reverti, reverti ημιαποθετικό
Ο παρακείμενος του pereo έχει σημασία ενεστώτα.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
albus: λευκός––(το) άλμπουμ
instinguo (σουπίνο instinctum): παρορμώ, κατευθύνω–– το ένστικτο
durus: σκληρός––ντούρος (σκληρός, αυτός που δε λυγίζει)
pulchritudo: η ομορφιά––Πουλχερία (κύριο όνομα)
impero: διατάζω––ο ιμπεριαλισμός (τάση για εδαφική επέκταση ή κατάκτηση)
miles: στρατιώτης––μιλιταρισμός
doceo: διδάσκω––ντοκουμέντο
video: βλέπω––το βίντεο
servus: δούλος, υπηρέτης––σερβιτόρος, σερβίρω
albus: λευκός––(το) άλμπουμ
instinguo (σουπίνο instinctum): παρορμώ, κατευθύνω–– το ένστικτο
durus: σκληρός––ντούρος (σκληρός, αυτός που δε λυγίζει)
pulchritudo: η ομορφιά––Πουλχερία (κύριο όνομα)
impero: διατάζω––ο ιμπεριαλισμός (τάση για εδαφική επέκταση ή κατάκτηση)
miles: στρατιώτης––μιλιταρισμός
doceo: διδάσκω––ντοκουμέντο
video: βλέπω––το βίντεο
servus: δούλος, υπηρέτης––σερβιτόρος, σερβίρω