32. Ένας πανηγυρικός της λογοτεχνίας
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Γεμάτα είναι όλα τα βιβλία, γεμάτοι οι λόγοι των σοφών, γεμάτη η αρχαιότητα από παραδείγματα· όλα αυτά θα έμεναν στο σκοτάδι, αν δεν τα συνόδευε το φως της λογοτεχνίας. Πόσο πολλές εικόνες πάρα πολύ γενναίων ανδρών –όχι μόνο για να τις κοιτάζουμε αλλά ακόμη και για να τις μιμούμαστε-, κληροδότησαν σε εμάς οι συγγραφείς και οι Έλληνες και οι Λατίνοι! Αυτές εγώ, επιθυμώντας να διοικήσω καλά και να διαχειριστώ σωστά την πολιτεία μας, έβαζα πάντοτε μπροστά μου ως παράδειγμα. Με το να λατρεύω και με το να σκέφτομαι έξοχους ανθρώπους, διαμόρφωνα την ψυχή και τον νου μου. Γιατί έτσι –με το να επιδιώκω δηλαδή, μόνο τον έπαινο και την τιμή, με το να θεωρώ ότι όλα τα βάσανα του σώματος και όλοι οι θανάσιμοι κίνδυνοι έχουν μικρή αξία-, μπόρεσα να ριχτώ σε τόσους πολλούς και μεγάλους αγώνες για τη σωτηρίας σας.
Γεμάτα είναι όλα τα βιβλία, γεμάτοι οι λόγοι των σοφών, γεμάτη η αρχαιότητα από παραδείγματα· όλα αυτά θα έμεναν στο σκοτάδι, αν δεν τα συνόδευε το φως της λογοτεχνίας. Πόσο πολλές εικόνες πάρα πολύ γενναίων ανδρών –όχι μόνο για να τις κοιτάζουμε αλλά ακόμη και για να τις μιμούμαστε-, κληροδότησαν σε εμάς οι συγγραφείς και οι Έλληνες και οι Λατίνοι! Αυτές εγώ, επιθυμώντας να διοικήσω καλά και να διαχειριστώ σωστά την πολιτεία μας, έβαζα πάντοτε μπροστά μου ως παράδειγμα. Με το να λατρεύω και με το να σκέφτομαι έξοχους ανθρώπους, διαμόρφωνα την ψυχή και τον νου μου. Γιατί έτσι –με το να επιδιώκω δηλαδή, μόνο τον έπαινο και την τιμή, με το να θεωρώ ότι όλα τα βάσανα του σώματος και όλοι οι θανάσιμοι κίνδυνοι έχουν μικρή αξία-, μπόρεσα να ριχτώ σε τόσους πολλούς και μεγάλους αγώνες για τη σωτηρίας σας.
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
1. «nisi litterarum. . . . accederet»: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση, που εισάγεται με τον αποφατικό, υποθετικό σύνδεσμο nisi για να εκφραστεί αρνητική υπόθεση. Εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (accederet), μετά από ρήμα εξάρτησης υποτακτικής παρατατικού (iecerent), για να εκφραστεί το μη πραγματικό στο παρόν. Ο υποθετικός λόγος είναι απλός.
ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
1. «nisi litterarum. . . . accederet»: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση, που εισάγεται με τον αποφατικό, υποθετικό σύνδεσμο nisi για να εκφραστεί αρνητική υπόθεση. Εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (accederet), μετά από ρήμα εξάρτησης υποτακτικής παρατατικού (iecerent), για να εκφραστεί το μη πραγματικό στο παρόν. Ο υποθετικός λόγος είναι απλός.
ΤΟ ΓΕΡΟΥΝΔΙΟ
Είναι ρηματικό ουσιαστικό, ουδετέρου γένους, που ισοδυναμεί με έναρθρο απαρέμφατο ενεργητικής σημασίας. Απαντάται σε τέσσερις πτώσεις: γενική, δοτική, αιτιατική και αφαιρετική. Σχηματίζεται με το θέμα του ενεστώτα και παίρνει τις ακόλουθες καταλήξεις:
Γενική: ama-ndi, dele-ndi, lege-ndi, audie-ndi
Δοτική: ama-ndo, dele-ndo, lege-ndo, audie-ndo
Αιτιατική: ama-ndum, dele-ndum, lege-ndum, audie-ndum
Αφαιρετική: ama-ndo, dele-ndo, lege-ndo, audie-ndo
H κάθε πτώση δηλώνει:
Γενική:
α) απρόθετη: χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα επιθέτων, ουσιαστικών συντασσόμενων με γενική και των προθέσεων gratia/causa (γενική αντικειμενική) και ως ετερόπτωτος προσδιορισμός.
β) εμπρόθετη: δηλώνει σκοπό και όταν συντάσσεται με τις προθέσεις gratia/causa δηλώνει αιτία.
Δοτική: δηλώνει πάντα σκοπό και συντάσσεται με:
α) ουσιαστικά: που δηλώνουν αξίωμα και
β) επίθετα που δηλώνουν αρμοδιότητα, καταλληλόλητα, ωφέλεια,
γ) ορισμένα ρήματα: όπως sum, creo, deligo.
Αιτιατική: δηλώνει μόνο σκοπό-προορισμό και είναι πάντα εμπρόθετη, κυρίως με την πρόθεση ad ή in και σπάνια με άλλες προθέσεις.
Αφαιρετική:
α) απρόθετη: δηλώνει όργανο, τρόπο, αιτία και
β) εμπρόθετη: δηλώνει διάφορες επιρρηματικές σχέσεις (αναφορά, αφετηρία κ.α.) και συνοδεύει συνήθως τις προθέσεις de, ex, ab, in.
Σημείωση: εκτός από τα ενεργητικά ρήματα, γερούνδιο διαθέτουν και τα αποθετικά, λόγω της ενεργητικής τους σημασίας.
Είναι ρηματικό ουσιαστικό, ουδετέρου γένους, που ισοδυναμεί με έναρθρο απαρέμφατο ενεργητικής σημασίας. Απαντάται σε τέσσερις πτώσεις: γενική, δοτική, αιτιατική και αφαιρετική. Σχηματίζεται με το θέμα του ενεστώτα και παίρνει τις ακόλουθες καταλήξεις:
Γενική: ama-ndi, dele-ndi, lege-ndi, audie-ndi
Δοτική: ama-ndo, dele-ndo, lege-ndo, audie-ndo
Αιτιατική: ama-ndum, dele-ndum, lege-ndum, audie-ndum
Αφαιρετική: ama-ndo, dele-ndo, lege-ndo, audie-ndo
H κάθε πτώση δηλώνει:
Γενική:
α) απρόθετη: χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα επιθέτων, ουσιαστικών συντασσόμενων με γενική και των προθέσεων gratia/causa (γενική αντικειμενική) και ως ετερόπτωτος προσδιορισμός.
β) εμπρόθετη: δηλώνει σκοπό και όταν συντάσσεται με τις προθέσεις gratia/causa δηλώνει αιτία.
Δοτική: δηλώνει πάντα σκοπό και συντάσσεται με:
α) ουσιαστικά: που δηλώνουν αξίωμα και
β) επίθετα που δηλώνουν αρμοδιότητα, καταλληλόλητα, ωφέλεια,
γ) ορισμένα ρήματα: όπως sum, creo, deligo.
Αιτιατική: δηλώνει μόνο σκοπό-προορισμό και είναι πάντα εμπρόθετη, κυρίως με την πρόθεση ad ή in και σπάνια με άλλες προθέσεις.
Αφαιρετική:
α) απρόθετη: δηλώνει όργανο, τρόπο, αιτία και
β) εμπρόθετη: δηλώνει διάφορες επιρρηματικές σχέσεις (αναφορά, αφετηρία κ.α.) και συνοδεύει συνήθως τις προθέσεις de, ex, ab, in.
Σημείωση: εκτός από τα ενεργητικά ρήματα, γερούνδιο διαθέτουν και τα αποθετικά, λόγω της ενεργητικής τους σημασίας.
ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΟ
Ορισμός: Είναι ρηματικό επίθετο με παθητική σημασία, που ισοδυναμεί και μεταφράζεται με τα σε –τέος ρηματικά επίθετα της αρχαίας ελληνικής. Σχηματίζεται με το θέμα του ενεστώτα και τις καταλήξεις –ndus, -nda, -ndum.
Χρήση:
α) Επιθετικός Προσδιορισμός: και συμφωνεί με τη λέξη που προσδιορίζει κατά γένος, αριθμό και πτώση.
β) Κατηγορούμενο: συντάσσεται μόνον με το sum με το οποίο σχηματίζει τη λεγόμενη παθητική περιφραστική συζυγία και η σύνταξη είναι προσωπική ή απρόσωπη.
Προσωπική σύνταξη έχουμε όταν το γερουνδιακό ανήκει σε ενεργητικό μεταβατικό ρήμα συντασσόμενο με αιτιατική. Το γερουνδιακό σε αυτή την περίπτωση βρίσκεται σε ονομαστική πτώση, συνοδεύεται από το ρήμα sum και δίπλα του έχει ένα υποκείμενο που συμφωνεί με αυτό κατά γένος, αριθμό και πτώση (στην παθητική σύνταξη υπάρχει και μια δοτική του ποιητικού αιτίου). Π.χ. omnia sunt excitanda tibi.
Απρόσωπη σύνταξη έχουμε όταν το ρήμα στο οποίο ανήκει το γερουνδιακό είναι αμετάβατο ή συντάσσεται με οποιαδήποτε άλλη πτώση πλην της αιτιατικής. Στην περίπτωση αυτή το γερουνδιακό βρίσκεται σε αιτιατική ουδετέρου, συνοδεύεται από τρίτο ενικό ή πληθυντικό του ρήματος sum και έχει ένα αντικείμενο (στην παθητική σύνταξη υπάρχει και μια δοτική του ποιητικού αιτίου). Π.χ. subveniendum est rei publicae.
γ) Επιρρηματικό Κατηγορούμενο του Σκοπού: συντάσσεται με ρήματα που σημαίνουν ανάληψη, φροντίδα, απόθεση. Βρίσκεται είτε σε ονομαστική και συμφωνεί με το υποκείμενο είτε σε αιτιατική και συμφωνεί με το αντικείμενο.
Ορισμός: Είναι ρηματικό επίθετο με παθητική σημασία, που ισοδυναμεί και μεταφράζεται με τα σε –τέος ρηματικά επίθετα της αρχαίας ελληνικής. Σχηματίζεται με το θέμα του ενεστώτα και τις καταλήξεις –ndus, -nda, -ndum.
Χρήση:
α) Επιθετικός Προσδιορισμός: και συμφωνεί με τη λέξη που προσδιορίζει κατά γένος, αριθμό και πτώση.
β) Κατηγορούμενο: συντάσσεται μόνον με το sum με το οποίο σχηματίζει τη λεγόμενη παθητική περιφραστική συζυγία και η σύνταξη είναι προσωπική ή απρόσωπη.
Προσωπική σύνταξη έχουμε όταν το γερουνδιακό ανήκει σε ενεργητικό μεταβατικό ρήμα συντασσόμενο με αιτιατική. Το γερουνδιακό σε αυτή την περίπτωση βρίσκεται σε ονομαστική πτώση, συνοδεύεται από το ρήμα sum και δίπλα του έχει ένα υποκείμενο που συμφωνεί με αυτό κατά γένος, αριθμό και πτώση (στην παθητική σύνταξη υπάρχει και μια δοτική του ποιητικού αιτίου). Π.χ. omnia sunt excitanda tibi.
Απρόσωπη σύνταξη έχουμε όταν το ρήμα στο οποίο ανήκει το γερουνδιακό είναι αμετάβατο ή συντάσσεται με οποιαδήποτε άλλη πτώση πλην της αιτιατικής. Στην περίπτωση αυτή το γερουνδιακό βρίσκεται σε αιτιατική ουδετέρου, συνοδεύεται από τρίτο ενικό ή πληθυντικό του ρήματος sum και έχει ένα αντικείμενο (στην παθητική σύνταξη υπάρχει και μια δοτική του ποιητικού αιτίου). Π.χ. subveniendum est rei publicae.
γ) Επιρρηματικό Κατηγορούμενο του Σκοπού: συντάσσεται με ρήματα που σημαίνουν ανάληψη, φροντίδα, απόθεση. Βρίσκεται είτε σε ονομαστική και συμφωνεί με το υποκείμενο είτε σε αιτιατική και συμφωνεί με το αντικείμενο.
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
intueor: οι χρόνοι που σχηματίζονται από το θέμα παρακειμένου, είναι σπάνιοι και δεν συναντώνται στη λατινική γραμματεία. Γι αυτούς τους χρόνους, όμως υπάρχει αναπλήρωση από τους αντίστοιχους τύπους του ρήματος της γ΄ συζυγίας ascipio-aspexi-aspectum- aspicere.
plenus-a-um: επίθετο θετικού βαθμού, δεν έχει παραθετικά.
vetustas: ουσιαστικό γένους θηλυκού, τρίτης κλίσης, μόνο ενικού βαθμού.
tenebrae: ουσιαστικό γένους θηλυκού, πρώτης κλίσης, μόνο πληθυντικού αριθμού.
tot: άκλιτη αόριστη επιθετική αντωνυμία.
intueor: οι χρόνοι που σχηματίζονται από το θέμα παρακειμένου, είναι σπάνιοι και δεν συναντώνται στη λατινική γραμματεία. Γι αυτούς τους χρόνους, όμως υπάρχει αναπλήρωση από τους αντίστοιχους τύπους του ρήματος της γ΄ συζυγίας ascipio-aspexi-aspectum- aspicere.
plenus-a-um: επίθετο θετικού βαθμού, δεν έχει παραθετικά.
vetustas: ουσιαστικό γένους θηλυκού, τρίτης κλίσης, μόνο ενικού βαθμού.
tenebrae: ουσιαστικό γένους θηλυκού, πρώτης κλίσης, μόνο πληθυντικού αριθμού.
tot: άκλιτη αόριστη επιθετική αντωνυμία.